چرا شهرام امیری به ایران بازگشت و اعدام شد؟

«اگر می خواهید بدانید چرا شهرام امیری به ایران بازگشت، باید به سرنوشت خانواده سعید امامی توجه کنید. فشاری که بر خانواده شهرام امیری آمد، خیلی بیشتر از فشاری بود که بر خانواده سعید امامی وارد شد.»

این جمله را یک منبع موثق ساکن ایران به ایران وایر می گوید. او درباره زندگی عجیب شهرام امیری حرف می زند، پژوهشگر ایرانی که پنج شنبه ۲۴ تیرماه ۸۹ با استقبال حسن قشقاوی، معاون وزیر امورخارجه ایران از آمریکا به ایران باز گشته بود، چهارشنبه ۱۳مرداد در مکانی نامعلوم اعدام شده است.

قبل از اینکه به سراغ زندگی شهرام امیری برویم، پاراگراف اول را دقیق تر توضیح بدهیم. سعید امامی یک مقام بلندپایه وزارت اطلاعات ایران بود که سال ۷۸ متهم به قتل چند روشنفکر ایرانی شد. او بازداشت شد و پس از مدتی اعلام شد که در زندان خودکشی کرده است. در جریان این پرونده همسر سعید امامی هم بازداشت شد. انتشار یک ویدئو از بازجویی های همسر سعید امامی نشان می داد که بازجویان با شکنجه او را وادار به اعتراف به همکاری با اسرائیل کرده بودند.

به نظر می رسد در ماجرای شهرام امیری نیز همان الگو برای بازگرداندن او به کشور به کار گرفته شده است. در طول پنج سال گذشته سوال های بسیاری درباره زندگی او مطرح شده است.

رسانه ها از او به عنوان یک دانشمند هسته ای یاد کرده اند ولی خودش گفته بود قصد تحصیل در رشته پزشکی هسته ای در آمریکا را داشت. حسن قشقاوی، معاون وزیر خارجه ایران او را یک پژوهشگر معرفی کرده بود. برخی رسانه ها گزارش داده اند او در دانشگاه صنعتی مالک اشتر وابسته به وزارت دفاع ایران کار می کرد. در اطلاعیه مرگ او که در ایران منتشر شده، از او به عنوان دکتر شهرام امیری یاد شده است.

زندگی شهرام امیری مانند مدرک تحصیلی اش پر از ابهام و ماجرا بود. شهرام امیری خرداد ۸۸ به سفر حج در عربستان می رود. او پس از بازگشت به ایران، مدعی شد در این سفر از طرف ماموران امنیتی آمریکایی ربوده و به او پیشنهاد همکاری داده شد ولی موفق شد که از دست ماموران امنیتی آمریکا فرار کند. برخی مقام های ایرانی از جمله علاءالدین بروجردی، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم این ادعا را تایید کردند و گفتند ماموران مخفی آمریکا و عربستان در ربایش او دست داشته اند.

در واکنش به این ادعاها، دولت آمریکا اعلام کرد او آزادانه به آمریکا سفر کرده و آزادانه هم به ایران بازگشته است. هیلاری کلینتون که آن زمان وزیر خارجه آمریکا بود هم ربودن شهرام امیری را رد کرد. به تازگی در میان ایمیل های افشاشده هیلاری کلینتون چند ایمیل مرتبط با شهرام امیری منتشر شده که نشان می دهد دولت آمریکا شهرام امیری را نربوده است.

این احتمال وجود دارد که انتشار این ایمیل ها در رسیدگی مجدد به پرونده شهرام امیری و تبدیل حکم او از حبس به اعدام موثر بوده باشد.

با این وجود، در آن دوران روزنامه واشنگتن پست اما خبر داد او همکار سازمان سیا بود. این روزنامه نوشت شهرام امیری اطلاعاتی قابل توجه درباره برنامه هسته ای ایران به سازمان سیا داد تا ۵ میلیون دلار دریافت کند. ۵ میلیون دلاری که به گفته مقام های آمریکایی در آن زمان شهرام امیری به دلیل تحریم های ایران به آن دسترسی نداشت و مشخص نشد که سرنوشتش چه شده است.

شهرام امیری هنگام بازگشت به ایران ادعا کرد که آمریکایی به او پیشنهاد ۵۰ میلیون دلاری داده بودند. مبلغی که اغراق آمیز به نظر می رسید و مانند دیگر گفته های شهرام امیری هیچگاه به طور جدی مورد توجه رسانه ها قرار نگرفت.

از سوی دیگر مقام های ایرانی ادعا کردند او در جریان یک برنامه هدایت شده به آمریکا سفر کرده است. یک مقام ایرانی در این زمینه به خبرگزاری فارس گفت در جریان این ماموریت از طریق شهرام امیری توانسته اند «جزئیات ارزشمندی از سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا» کسب کنند. مقام های ایرانی همچنین سناریوی تبادل شهرام امیری با برخی زندانیان ایرانی را رد کردند.

رسانه ها به یک سناریوی دیگر هم اشاره کردند که دقیق تر به نظر می رسد. اینکه شهرام امیری به طور داوطلبانه به آمریکا رفته است، اطلاعاتی درباره برنامه هسته ای ایران ارائه داده ولی این اطلاعات ارزشمند نبوده و مقام های آمریکایی به او توجه نکرده اند و او مجبور به بازگشت شده است. اجبار او به بازگشت می تواند به نگرانی هایش درباره خانواده اش مرتبط باشد. هنگام بازگشت برخی رسانه ها نوشتند او نگران سرنوشت خانواده اش بود. خانواده اش بعدا در گفت و گو با سایت سحام نیوز افشا کردند یک ماه مانده به بازگشت شهرام امیری از آمریکا به شدت تحت فشار بوده اند: «همه ما را به اسیری برده بودند.» در واقع دستگاه امنیتی از خانواده او به عنوان یک کارت بازی برای بازگشتش به ایران استفاده کرده بود.

هیچکدام از این سناریوها را در حال حاضر نمی توان به طور کامل رد یا تایید کرد ولی خبرهای دقیق تری درباره شهرام امیری وجود دارد. دی ماه ۸۹ رسانه ها گزارش دادند شهرام امیری در بازداشت بسر می برد. بر اساس این گزارش ها او مهرماه ۸۹ به دادسرای نظامی تهران احضار و بازداشت شده بود. خانواده او این خبر را تایید کردند.

او حالا از یک پژوهشگر هسته ای به یک متهم تبدیل شده بود. اتهام او «تماس و برقراری ارتباط محرمانه با کشورهای متخاصم و اقدام علیه امنیت ملی و در اختیار گذاشتن اطلاعات طبقه بندی شده به دشمن» اعلام شد. پس از رسیدگی به پرونده اش اسفند ۸۹ اعلام شد که او به ده سال حبس و پنج سال تبعید به شهرستان خاش محکوم شده است.

خانواده او در طول پنج سال گذشته با نهادهای دولتی، مجلس و دفتر رهبر ایران مکاتبه کرده اند ولی نتوانسته اند بفهمند ماجرای پسرشان چه بوده است. آنها اکنون می دانند که پسرشان با طناب دار اعدام شده، جسدش را هم در کرمانشاه به خاک سپرده اند، همراه با همه رازهای زندگی عجیبش.