هندرن هورامی: نتیجه همه‌پرسی اقلیم، نابودی دستاوردهای مردم کردستان عراق

همه‌پرسی استقلال کردستان عراق تبعات سنگینی برای مردم کردستان عراق در پی داشته است. پس از موج هیجانی بزرگی که در مورد این همه‌پرسی ایجاد شد، اکنون مردم کردستان نه تنها شاهد استقلال اقلیم نیستند، بلکه بسیاری از دستاوردهای ۲۶ ساله اقلیم کردستان نیز از میان رفته است. با مشاهده تبعات سنگین این همه‌پرسی، سیاست های دولت اقلیم و احزاب سنتی کرد عراق زیر سؤال رفته است.

پرسش‌های زیادی در روزهای گذشته در مورد علل عقب‌نشینی نیروهای پیشمرگه از شهرهای کردنشین مطرح شده است. نقش واقعی احزاب سیاسی کرد، کشورهای منطقه و نیز آمریکا در این عقب‌نشینی ها هنوز به طور کامل روشن نشده است. مهمترین پرسشی که در این میان مطرح می‌شود این است: آینده اقلیم کردستان عراق چه خواهد بود؟

در این میان، در چند روز گذشته، در فضای مجازی فارسی‌زبان شاهد اخبار متناقض و گاها نادرستی در مورد وقایع کردستان عراق بودیم. برای شناخت بهتر از رخدادهای اخیر در کردستان عراق، تارنمای دماوند مصاحبه‌ای با آقای هندرن فرج هورامی، خبرنگار و تحلیل‌گر سیاسی مستقل کرد عراق، انجام داده که در زیر می‌خوانید.

الان در کرکوک چه اتفاقی دارد می‌افتد؟

 الان کرکوک، استان کرکوک، به طور کامل در کنترل حکومت مرکزی عراق است. نیروهای ارتشعراق و پلیس فدرال با همراهی نیروهای حشد‌الشعبی، که زیر فرمان جمهوری اسلامی هستند،استان کرکوک را به طور کامل تصرف کرده‌اند. گفته می‌شود که قاسم سلیمانی، رییس سپاه قدس،خودش آنجا هست و سرپرستی جنگ‌ها علیه اقلیم کردستان عراق را بر عهده دارد .

امروز گفته شد که هم‌چنان درگیری‌ها ادامه دارد. آیا این واقعیت دارد؟

یک شهرستان کوچک هست در شمال کرکوک سر راه اتوبان اصلی کرکوک به اربیل . آنجا آخرینشهرستان استان کرکوک هست که امروز صبح نیروهای حشد‌الشعبی و نیروهای ارتش عراق به آنجارفته بودند و در آنجا با پیشمرگه‌های حزب دموکرات بارزانی روبرو شده بودند و یک درگیری یکی دوساعته شروع شده بود که الان گفته می‌شود که جنگ  تمام شده و نیروهای حشد‌الشعبی می گویندکه از آنجا جلوتر و به سمت اربیل  نمی‌روند.

یعنی نمی‌خواهند فراتر از مرزهای قبلی پیشروی کنند؟

ابتدا گفته می‌شد که نیروهای اقلیم باید به مرزهای ۲۰۱۶ ، قبل از جنگ شهر موصل، برگردند، امابعد از این شکست، حکومت مرکزی عراق می‌گوید که ما مرزهای۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ را قبول نداریم و میخواهند به مرزهای سال ۱۹۹۱ برگردند و الان شهرهای مخمور و گمیر و دیبگی را به تصرفدر‌آورده‌اند.

  دیروز در شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان، برخی صحبت از این می‌کردند که نیروهای بارزانی کرکوک را از نیروهای ارتش عراق پس گرفته‌اند و حشد‌الشعبی عقب‌نشینی کرده است، اما انگار ظاهرا چنین چیزی حقیقت ندارد؟

 نه. بعد از رفراندوم، هم آقای بارزانی هم اتحادیه میهنی کردستان، خانم هرو ابراهیم احمد، همسرمام جلال،  با قاسم سلیمانی نشست داشتند که ریاست نیروهای حشد‌الشعبی هم آنجا بودند وتوافق‌نامه ای را امضا کردند که نیروهای کرد، پیشمرگه‌های حزب بارزانی و طالبانی، عقب‌نشینیبکنند و آنها هم عقب‌نشینی کردند. اما چون شرمنده بودند و نمی‌دانستند چطور این موضوع را بهمردم بگویند –چون ۹۳ درصد مردمی که دررفرراندوم شرکت کرده بودند رای داده بودند به استقلالکردستان عراق- و آقای بارزانی و روسای حزب آقای بارزانی نمی‌دانستند چطور بگویند که ما با قاسمسلیمانی توافق کرده‌ایم و باید عقب‌نشینی کنیم. برای همین آمدند و یک سناریو درست کردند، بدین‌ترتیب که بعضی از افراد حزب آقای طالبانی می‌گویند که نیروهای بارزانی به ما خیانت کردند، وبرخی از افراد حزب آقای بارزانی می‌گویند که نه این نیروهای اتحادیه میهنی بودند که از پشت به ماخنجر زدند.  بر اساس این توافق، پیشمرگه‌های بارزانی از سنجار و مخمور بدون جنگ خارج شدند وعقب نشینی کردند و پیشمرگه‌های اتحادیه میهنی از کرکوک و خانقین و جلاولا عقب نشینی کردند.پریشب گفتند که مردم به خیابان ریختند و نیروهای حشد‌الشعبی از شهر کرکوک فرار کردند کههمه‌اش دروغ بود؛ چون من خودم اهل آنجا هستم. بر حسب توافقی که بین بارزانی و هیرو ابراهیماحمد و قاسم سلیمانی شده، بعد از عقب‌نشینی پیشمرگه‌ها و تصرف مناطق کردنشین توسطحشد‌الشعبی، و بعد از برقراری امنیت، حشد‌الشعبی قرار بود از شهرها خارج بشود و فقط نیروهایپلیس عراق برای برقراری آرامش در شهر ها باید آنجا باقی بمانند. الان هم پلیس یا نیروی اننظامیدست کردهاست ولی دیگر مثل قبل از رفراندوم نیست. این مناطق مورد اختلاف، که ما کردها به آنمناطق کردی بیرون از اقلیم کردستان می‌گوییم، دیگرمتاسفانه تحت تسلط  اقلیم کردستان نیستند ونزدیک به چهل درصد خاک کردستان عراق، بدون جنگ، به حکومت عراق واگذار شد که نتیجههمین رفراندوم آقای بارزانی بود. آمریکا هشدار دارد، برخی احزاب کردی هشدار دادند، برخیروشنفکران و سیاستمداران هشدار دادند، دوست و دشمن، هرکس گفت که این راهی که آقایبارزانی می رود اشتباه است و راه برگشت هم ندارد. متاسفانه ایشان اصرار کردند و وضعیت وخیمکردستان را به این روز رساندند.

ولی متاسفانه برای پرده پوشی شکست‌های ۲۶ سال گذشته و بحران‌ها و مشکلات زیادی که بارزانی باندانم‌کاری‌ها و سیاست‌های غلطش آفریده بود، این مشکلات حل نشدنی بودند و آقای بارزانی آمدندهمه پرسی استقلال کردستان را مطرح کرد که متاسفانه سخنانی که آقای بارزانی قبل از رفراندوممی‌گفت مثل ” ما می‌ایستیم” ، ” ما بعد از رفراندوم استقلال کشور را اعلام خواهیم کرد” همه دروغبودند. الان هم آقای بارزانی نمی‌خواهد مسئولیت را بپذیرد و دست از کار بکشد و استعفا بکند. اینمشکلی است که آقای بارزانی دارد و همیشه بعد از شکست می‌آید بهانه می‌آورد. مثلا الان می‌گویندکه نیروهای اتحادیه میهنی به ما خیانت کردند. خوب نیروهای اتحادیه میهنی در کرکوک خیانتکردند، آنها که در مخمور نبودند، در سنجار که نبودند، در دیبگه که نبودند، در سد موصل کهنبودند، در این مناطق چرا مقاومتی نشد و نیروهای آقای بارزانی بدون جنگ عقب نشینی کردند؟اینها همه سوال هایی هستند که آقای بارزانی باید به آن جواب بدهد.

 چرا بارزانی و اتحادیه میهنی حاضر به چنین عقب‌نشینی خفت‌باری شدند؟ آیا آنان احساس کردند که نمی‌توانند در مقابل نیروهای عراقی مقاومت کنند؟ اگر اینچنین است، پس چرا از ابتدا گفتند که ما می ایستیم؟

 نظر من این است که اینها توافق کرده بودند. فاضل میلانی، دبیر اول حزب دموکرات کردستان عراق، چند شب پیش با تلویزیون حدث عربی، مصاحبه ای داشت و گفت ما سی‌ام ماه گذشته این توافق را با حکومت مرکزی عراق انجام دادیم. ما عراقی هستیم. نمی دانم شما این مصاحبه را دیدید یا نه؟

نه متاسفانه

 می توانم برایتان بفرستم. ایشان در آنجا اعتراف می‌کنند که با حکومت عراق و با عبادی توافق کردند برای عقب‌نشینی.  دیگر این سخنان آقای فاضل میلانی هیچ شکی را برای هیچکس نمی گذارد که چه کسی و کجا خیانت کرده و بهانه بیاورند برای این شکست بزرگ و بلایی  که بر سر مردم کردستان عراق آوردند. 

  بله به شکلی این همه‌پرسی ظاهرا باعث شده که مردم کردستان عراق بهای بسیار سنگینی را بپردازند و بخش‌هایی از کردستان را، بطور ویژه کرکوک که بعد از مدت‌ها کردها توانسته بودند بازپس بگیرند، از دست بدهند. آیا این رفراندوم تبعات منفی دیگری نیز برای مردم کردستان عراق داشته است؟

 بله. کافی است که تنها به وضعیت مرزهای اقلیم با کشورهای همسایه اشاره کنم.  مرزهای ایران با اقلیم، ترکیه با اقلیم، اینها همه در دست ترکیه و ایران هستند. نمی‌گذارند از آنجا آمد و شد صورت بگیرد، کسی بیاید و برود، تجارتی ، بازرگانی در این مرزها بشود. این از لحاظ اقتصادی زیان بزرگی برای مردم کردستان عراق است.

 بعضی از طرفداران بارزانی در ایران می گویند، یعنی ادعا داشتند، که اقلیم کردستان حیاط خلوت آمریکاست و آمریکا اجازه نمی‌دهد که نیروهای دولت مرکزی عراق وارد کرکوک شوند. حتی پریشب یکی از خبرنگاران ایرانی در اربیل اعلام کرد آمریکا به دولت عراق التیماتوم داده که نیروهای حشد‌الشعبی در کمتر از ۲۴ ساعت از کرکوک بیرون بروند، وگرنه این نیروها را بمباران هوایی می‌کند. البته از همان ابتدا مشخص بود که این اخبار نادرست است. اما موضع آمریکا در این میان چه بود؟

  آمریکایی‌ها هشدار دادند؛ اما نه به دولت عراق که به دولت اقلیم هشدار دادند. از اول هشدار داده بودند؛ نه فقط آمریکا، بلکه اتحادیه اروپا، کشورهای عربی، انگلستان، آلمان، اینها همه هشدار داده بودند که ما با شما هم‌پیمان هستیم و می‌خواهیم  به این هم‌پیمانی ادامه بدهیم ، می‌خواهیم به شما کمک بکنیم، می‌خواهیم به نیروهای پیشمرگه کمک بکنیم، در این وضعیت که هنوز جنگ با تروریست‌های داعش تمام نشده، برگزاری رفراندوم کار درستی نیست. به آقای بارزانی و سرکردگان دیگر کرد در اقلیم گفتند که اگر رفراندوم انجام بدهید بعدا ما از شما دفاع نخواهیم کرد. با برگزاری رفراندوم ممکن است دستآوردهای ۲۶ سال گذشته و حقوقی که  قانون اساسی عراق به شما داده را هم از دست بدهید. ولی متاسفانه کسی گوش نکرد به این هشدار و الان هم ما هزینه این ندانم‌کاری بارزانی را می‌دهیم و باید این را خوب بدانیم که آمریکا اگر چراغ سبز را برای حشد‌الشعبی و نیروهای عراقی روشن نکرده بود، هیچ‌وقت نیروهای حشد الشعبی با نیروهای عراقی نمی توانستند وارد کرکوک و مناطق دیگر بشوند. مثلا همین خبرنگار ایرانی که در اربیل گفته بود بمباران می کنند، ‌آنجایی که ادعا شد هواپیماهای آمریکایی بمباران کرده‌اند، جایی بود به اسم کیوان که مقر نیروهای آمریکایی آنجا بود. چطور می شود نیروهای آمریکایی این مناطق را از هوا بزنند؟ این‌ها همه اش شایعه بود بخاطر این‌که یک روحیه‌ای به مردم کرد بدهند که روحیه‌شان شکسته است و دچار یک آشفتگی درونی بسیاری شده اند. نمی دانم اگر شما دوست کرد از نزدیک داشته باشید و با او حرف زده باشید و بدانید که آنها بخاطر ندانم‌کاری همین آقای بارزانی و دیگر سرکردگان اتحادیه میهنی، حتی اتحاد اسلامی و احزاب کوچک دیگر که این رفراندوم را تایید کردند، در چه مشکل بزرگی کردها بسر می برند.

 گوران چی؟ نظرتون درباره گوران چیست؟ گورن یک مقدار متفاوت نبود؟

 گوران متفاوت بود. گوران تا آخرین لحظه، حتی روز برگزاری رفراندوم، با جماعت اسلامی اطلاعیه دادند که این اشتباه بزرگی است و پارلمان تعطیل شده، بحران های اقتصادی داریم نیروهای پیشمرگ یکی نیستند، نیروهای پلیس یکی نیستند، درست است حکومتی هست به نام حکومت اقلیم کردستان ولی در مناطق زیر سلطه اتحاد میهنی، بارزانی هیچ‌کاره است و در مناطق زیر سلطه پارتی، اتحاد میهنی هیچ‌کاره است. دو اداره متفاوت دولتی در اداره اقلیم کردستان بود. گوران با جماعت اتحاد اسلامی در مورد رفراندوم هشدار دادند، قبول نمی‌کردند، خواهان الغای رفراندوم بودند ولی در آخرین روز که متاسفانه رفراندوم برگزار می‌شد، هم گوران هم جماعت اسلامی به رفراندوم پیوستند و رای دادند.

بارزانی در مورد برخورد ترکیه هم ظاهرا اشتباه محاسبه داشت و تصور می‌کرد که با کمک به دولت ترکیه در سرکوب کردهای آن کشور و تضعیف پ ک ک و نیز فروش نفت ارزان و انتقال صدهاهزار بشکه نفت از ترکیه و تبدیل اقلیم به بازار اجناس آن کشور، ترکیه در قبال همه‌پرسی استقلال ساکت خواهد نشست؟

 به نظر من، این توطئه ای بود که ترک ها به کمک جمهوری اسلامی به راه انداختند. اول آمدندپرچم کردستان عراق را در دیدارهای اردوغان و داوود اغلو با بارزانی در کنار پرچم ترکیه سر میزگذاشتند بعد از آن هم در فرودگاه استانبول پرچم کردستان عراق را بلند کردند. آقای بارزانی را با اینپرچم فریب دادند و گفتند ما مشکلی با کشور در شمال عراق نداریم و آقای بارزانی را به این روزانداختند. قبلاً دولت عراق ۱۷ درصد از بودجه کشور را به اقلیم کردستان می‌داد. ترک ها گفتند بیاییدگاز و نفت را مستقیما به ما بفروشید. ما راه را به دروازه های جهانی برای شما باز می‌کنیم. شمامستقل باشید، با عراقی ها چکار دارید؟ با این حرف ها، با این اطمینان دادن‌ها، آقای بارزانی رافریب دادند . همین رسانه‌های آقای بارزانی تا یک هفته قبل از برگزاری رفراندوم می‌گفتند که ترکیهپشتیبان کشور مستقل کردها در شمال عراق است.  تازه در هفته آخر فهمیدند ترکیه این ها را بهباتلاق انداخته و با جمهوری اسلامی ایران بر سر همه چیز به توافق رسیده‌اند. دیروز هم آقای سعدیاحمد پیره، سخنگوی اتحادیه میهنی کردستان، در یک جلسه مطبوعاتی گفت که در جنگ کرکوک،در کنار قاسم سلیمانی، رئیس سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه، میت، هم حضور داشته و حتیحکومت سوریه، علیرغم مشکلاتی که دارد، آنها هم آگاه بوده اند از این  مسئله. ما می‌دانیم حکومتعراق دست نشانده جمهوری اسلامی ایران است. برخی از مردم می‌پرسند چرا اقلیم کردستان یا آقایبارزانی یا اتحادیه میهنی، برای مسائل کردستان عراق، با قاسم سلیمانی دیدار می‌کنند و چرانمی‌روند با عبادی نخست وزیر توافق بکنند؟ راستی این است که آقای عبادی شاید بگویم استاندارعراق است از طرف جمهوری اسلامی ایران؛ به همین خاطر زمام امور در عراق، البته با چراغ سبزآمریکا، تا امروز در دست ایران و آقای قاسم سلیمانی است.

تا پیش از این همه‌پرسی، در همه جا با مسعود بارزانی به عنوان رهبر یک کشور نیمه‌مستقل رفتار می‌شد، اما اکنون ظاهرا حتی اقلیم کردستان عراق را هم نمی‌تواند ترک کند، نه از طریق هوایی و نه از طریق زمینی. حتی ممکن است اگر بخواهد اقلیم را ترک کند توسط نیروهای عراقی دستگیر شود. چگونه وضعیت اقلیم به اینجا رسید؟

  ببینید، من بیشتر از شما می‌گویم و اضافه می‌کنم. واقعیت این است که قبل از رفراندوم، کردستانعراق کشور مستقلی بود ولی به رسمیت اعلامش نکرده بودند. فرودگاه‌ها در دست اقلیم کردستانبودند، مرزها در دست اقلیم کردستان بودند، ویزا در دست اقلیم کردستان بود، صدور شناسنامه واوراق رسمی، همه، در دست دولت اقلیم کردستان بود. با این رفراندوم، ما همه اینها را از دستدادیم. دولت اقلیم، طبق توافقی که جدیدا  با همین آقای بارزانی کرده‌اند، باید مرزها را همه تسلیمهمین حکومت مرکزی عراق کند. فرودگاه ها، حتی ارتش عراق می‌بایستی برگردند به اقلیم کردستان.نه تنها درکرکوک، بلکه حتی در داخل اقلیم. اقلیم کردستانی که یک سرباز عراقی در مدت ۲۶ سالگذشته، یک پلیس عراقی، یک کارمند عراقی نبوده، الان باید آنها هم بیایند و ارتش و پلیس و کارمندعراقی در مرکز شهرهای اقلیم کردستان مستقر بشوند.

با این حساب که صحبت می‌کنید آیا برخلاف چیزی که طرفداران بارزانی می‌گویند که بقیه کردها خیانت کرده ‌اند آیا می‌شود گفت که واقعاً خیانت اصلی را خود مسعود بارزانی به مردم کردستان عراق کرد؟

 ببینید، خیانت را بارزانی و ناخواسته همه آنهایی کردند که فریب سخنانش را خوردند. اول آقایبارزانی آمد گفت ۸۰ کشور جهان پشتیبان ما هستد، مرحله بعد که این کشورها همه آمدند گفتند کهنه ما پشتیبان نیستیم و خواهان یکپارچگی عراق هستیم، آقای بارزانی آمد گفت اینها درنشست‌هایی که با هم داریم چیزی می‌گویند و وقتی با رسانه های گروهی حرف می‌زنند چیز دیگریمی‌گویند. بارزانی فریب می‌داد، این فریب دادن آقای بارزانی ادامه داشت. متاسفانه برخی ازسرکردگان اتحادیه میهنی ، جماعت اسلامی کردستان، چند تا از احزاب کوچک‌تر و همینطور بسیاری از نویسندگان و روشنفکران بزرگ اقلیم کردستان عراق، به جز اقلیتی، همه فریب خوردند. مردم هموقتی حرف‌ها و اصرارهای آقای بارزانی را می‌شنیدند می‌گفتند حتماً یک چیزی هست ، شاید بارزانییک چیزی می‌داند! بارزانی اطمینان می‌داد به مردم، به احزاب، به کرد‌ها در ایران و ترکیه و درسرتاسر جهان، که رفراندوم راه درستی  است و او می‌تواند در برابر همه جهان، ازجمله آمریکا و ایرانو عراق و ترکیه بایستد و کشور مستقل کردستان را اعلام بکند که متاسفانه اینطور نشد. الان درکردستان عراق وضعیت خیلی وخیم است و، همچنان‌که گفتم، ارتش عراق بیش از  چهل درصد ازنواحی کردنشین عراق را تصرف کرده و معلوم هم نیست چه پیامد های بد دیگری در انتظار مردمکردستان عراق است.

 به عنوان آخرین سوال، اقلیم کردستان روزانه حدود ۵۰۰ هزار بشکه، و بعد از فتح کرکوک تا ۶۵۰ هزار بشکه،  می فروخت.

 نزدیک به ۸۰۰ هزار بشکه.

نزدیک به ۸۰۰ هزار. در حالی که کشور ۸۰ ملیونی ایران ۲ ملیون بشکه در روز می‌فروشد. ببینید، این رقم بسیار بالا بود، ولی گفته می‌شود که بحران اقتصادی در کردستان عراق بسیار شدید بود، فساد گسترده مالی بود، بیکاری بود و حتی پیشمرگه‌ها بعضاً سلاح های خودشان را می‌فروختند و می‌رفتند پناهنده می‌شدند به اروپا. حقوق‌ها داده نمی‌شد و اکنون اقلیم حدود ۴۰ میلیارد دلار بدهی دارد.‌ این از وضعیت اقتصادی اقلیم. از بعد سیاسی هم متاسفانه پارلمان بسته شده بود. رئیس اقلیم هم که مدتی بود که دوره اش گذشته بود. یعنی به شکلی یک حکومت غیر‌قانونی در اقلیم بر سر کار است. گفته بودند به زودی انتخابات برگزار می‌شود که این انتخابات را هم انداختند عقب .

 هنوز رسما به تعویق نیانداخته اند. چون قرار بود دیروز پارلمان این مسئله را در دستور کار خود قراربدهد، ولی نشد و آن نشست ملغی شد .

پس هنوز رسما به تعلیق نیفتاده . خوب، آیا ناکارآمدی دولت بارزانی در ۱۴ سال گذشته و همینطور تبعات سنگین همه‌پرسی استقلال کردستان عراق و نیز از دست دادن ۴۰ درصد از سرزمین‌های کردستان باعث نمیشود که مردم کردستان عراق علیه دولت اقلیم اعتراض‌هایی انجام بدهند؟ آیا، با ادامه شرایط کنونی، مسعود بارزانی می‌تواند به حکومت ادامه بدهد؟

 چه مردم کردستان بخواهند و چه نخواهند، با این رفراندوم و با این وضعیتی که پیش آمده آقایبارزانی دورانش به پایان رسیده. او دیگر نمی‌تواند بر کردستان عراق، بر دولت اقلیم و حتی بر حزبدموکرات کردستان عراق رهبری کند و تسلط داشته باشد. امروز کردستان عراق آینده نامعلوم وخطرناکی در پیش دارد. اگر احزاب و مردم دست به دست یکدیگر ندهند و به زودی یک طرحینریزند برای رهایی از این وضعیت وخیم، شاهد فروپاشی کامل ساختار اقلیم خواهیم بود. چاره اولکار این است که آقای بارزانی و دولت اقلیم کردستان، هرچه زودتر، هر دو استعفا بکنند و یکحکومت انتقالی تکنوکرات تشکیل بشود. یک سر و سامانی به این وضعیت بدهد و با عراق و آمریکا وایران و ترکیه هم سریعا وارد مذاکره بشود و سپس انتخابات پارلمان و ریاست اقلیم کردستان برگزاربشود.

بسیار عالی. مسئله آخر هم در مورد اینکه به هر حال کردهای عراق با ایرانیان همتبار هستند، فرهنگ و تاریخ و اسطوره‌های مشترک دارند. شما چه انتظاری از مردم ایران دارید؟

 درسته. ما هزاران سال است با هم هستیم، فرهنگ مشترک داریم با هم خویشاوندی داریم. بیش ارهر کشور و‌ ملت دیگری ایران و ایرانیان باید پشتیبان مردم کرد عراق باشند و این خویشاوندی که ازلحاظ زبانی و فرهنگی و تاریخی داریم بیشتر ما را با هم متحد بکند .

 سپاسگزارم.