سال ۹۶ چگونه گذشت؟

فیاض زاهد: اعتراضات دی ماه که در شکل مطالبات رادیکال در بسیاری از شهر‌های کوچک و متوسط ایران رخ داد در ابتدا هدایت شده بودند، اما سپس از کنترل خارج شدند. این اعتراضات جریانات سیاسی را با این مساله رو به رو کرد که نیازمند بازنگری جدی هستند.

فیاض زاهد، استاد دانشگاه و تحلیلگر سیاسی مهمترین رویداد‌ها و مسائل اساسی کشور در سال ۹۶ را برخی موانع بین‌المللی، اعتراضات دی ماه و حقوق زنان و اقلیت‌ها می‌داند. این استاد دانشگاه به فرارو می‌گوید: از حوادث غیرمترقبه‌ای مثل حادثه سانچی یا سقوط هواپیمای تهران - یاسوج که بگذریم، کشور با مسائل و اتفاقاتی در سال ۹۶ رو به رو بود که در ابعاد ملی قابل توجه است. یکی از آن‌ها، مناقشه و چالش بر سر برجام و سیاست‌های دولت آمریکا بود. دولت آمریکا برجام را به معاهده‌ای خنثی تبدیل کرد به این ترتیب ایران نتوانست از همه ظرفیت‌های برجام استفاده کند.

این تحلیلگر سیاسی ادامه می‌دهد: هرچند برجام در حوزه بین المللی و اقتصاد ایران گشایش‌هایی برای کشور داشته است، اما از آنجایی که نظام بانکی در نتیجه عدم همکاری دولت آمریکا در اجرای برجام و تردید‌های موسسه FATF نسبت به نظام بانکی ایران باعث شد که سرمایه گذاری در ایران با ترس و نگرانی رو به رو شود و ریسک سرمایه گذاری همچنان در ایران وضعیت نامطلوبی داشته باشد.

زاهد ادامه می‌گوید: سال ۹۶ تنش‌های بین ایران و عربستان ادامه داشت. به نظر می‌رسد که در فرصتی باید با ابتکار و پیش دستی ایران کاری شود که عربستان سعودی و مقامات جوان و جاه طلب این کشور بیش از این از ایران فاصله نگیرند. هرگونه افزایش تنش و تعارض میان ایران و عربستان سعودی، به بازیگردانی اسرائیل منجر می‌شود. نباید اجازه دهیم که فرمان منازعات ایران و عربستان سعودی به عنوان مهمترین کشورهای اسلامی در دست اسرائیل قرار بگیرد و ترامپ هم از این کارت علیه ایران استفاده کند. با کمی درایت و هوشمندی و بازبینی منافع مشترک می‌توانیم قدم‌هایی برای کاهش تنش برداریم.

روحانی صدای اعتراضات را بهتر از اصلاح طلبان شنید

این جامعه شناس با اشاره به حوادث دی ماه ۹۶ می‌گوید: اعتراضات دی ماه که در شکل مطالبات رادیکال در بسیاری از شهر‌های کوچک و متوسط ایران رخ داد در ابتدا هدایت شده بودند، اما سپس از کنترل خارج شدند. این اعتراضات جریانات سیاسی را با این مساله رو به رو کرد که نیازمند بازنگری جدی هستند. معقول‌ترین واکنش به این اعتراضات از سوی رئیس جمهور صورت گرفت. حسن روحانی این صدا را بهتر از بقیه شنید. اصلاح‌طلبان عقب ماندند. باید اعتراف کنیم که به خوبی متوجه فرآیند تحول نشدیم. مخصوصا بیانیه مجمع روحانیون مبارز که آقای خاتمی در راس آن است هزینه‌های اجتماعی و سیاسی سنگینی به همراه داشت. من با کلیت موضع گیری مجمع روحانیون مشکلی نداشتم، اما در انتخاب واژگان و اولویت اخطار و انذاردهی بی‌سلیقگی آشکاری صورت گرفت. رسانه‌های خارجی نیز با فضاسازی خود صلاحیت اصلاح طلبان را زیر سوال بردند که این موضوع به آقای خاتمی به شدت ضربه زد.

فیاض زاهد ادامه می‌دهد: اهمیت خاتمی و جریان اصلاحات در این است که آن‌ها جریان واسطی میان مطالبه‌های پیشروانه و ساختار سیاسی موجود هستند. اصلاح طلبان وجاهت و اعتبار اجتماعی قابل ملاحظه‌ای دارند. اگر حذف شوند مثل این می‌ماند که هافبک‌ها در فوتبال حذف شوند و توپ از دفاع به دروازه تیم مقابل برسد. در این صورت بازی شادابی و اثرگذاری خود را از دست می‌دهد. ما به نهاد‌های واسط میان مطالبات رادیکال و مقاومت حکومت نیاز داریم. این چیزی است که هزینه‌های سیاسی را به شدت کنترل می‌کند. اگر روزی از راه برسد که صدای اعتراضات آنقدر بلند شود که صدای اصلاح‌طلبان و آقای خاتمی شنیده نشود، هرچند اصلاح‌طلبان می‌بازند، اما حکومت بازنده نهایی است. این بزرگترین موضوعی است که نیازمند تحلیل و بازبینی است.

باید صدای زنان و اقلیت‌ها را شنید

این تحلیلگر سیاسی می‌گوید: موضوع دیگری که در سال گذشته بسیار جدی مطرح شد موضوع، حقوق زنان در کنار حقوق اقلیت‌ها و گروه‌هایی است که باید به آن‌ها توجه شود. در قضیه اخیر دراویش می‌شود از سیاست معقول تری استفاده کرد تا با شنیدن صدا‌های مختلف، زمینه‌های ایجاد آشوب گری و پرخاش و وندالیسم کنترل و محدود شود. متاسفانه برخی یادگرفته اند تنها صورت مساله را پاک کنند.

زاهد ادامه می‌دهد: ما سال آینده در ارتباط با زنان حتما نیازمند یک بازبینی در ارتباط با موضوع زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی و در انتخاب نوع پوشش آن‌ها هستیم. ما بعد از ۴۰ سال به این بازبینی نیاز داریم. دیانت زمانی ارزش دارد که از سر انتخاب باشد. اگر اجبار جواب می‌داد رضا شاه می‌توانست سیاست کشف حجاب در ایران را با موفقیت پیش ببرد. کشف حجاب به همان اندازه غلط است که تحمیل حجاب اجباری بر دختران و زنان. این امر باید توسط زنان انتخاب شود. تجربه ترکیه و مالزی نشان می‌دهد که اگر زنان مسلمان در معرض انتخاب قرار بگیرند طرفداران حجاب کاهش پیدا نخواهد کرد. اما مساله حجاب امروز به یک منازعه سیاسی تبدیل شده است. زنان خواسته یا ناخواسته در پیشگامی مقابله با ارزش‌های رسمی هستند. به نظر من بخش‌هایی از جامعه این انگیزه را به خاطر حس تنفر، ناامیدی، اعتراضات شدید، برخی از مناسبات دارند.

این استاد داشگاه همچنین می‌گوید: دولت و حکومت باید یک بار برای همیشه از این شعار‌های کلیشه‌ای که هنگام بحران و تجمعات که هرگونه تجمع باید با صدور مجوز صورت بگیرد، دست بردارد. این خجالت آور است که بعد از ۴۰ سال، هیچ گروهی در ایران، چه آن‌هایی که به انقلاب وابسته اند و چه به انقلاب وابستگی ندارند، به جز نماز جمعه حق تجمع نداشته باشند. اگر قرار است جمهوری اسلامی همچنان سرزنده و بانشاط بماند باید به مساله اعطای حق اعتراض پاسخ مناسب بدهد. نه آنکه هروقت مردم عصبانی شدند و به خیابان‌ها رسیدند به آن‌ها گفته شود که درخواست مجوز بدهید.

پیش بینی مسائل اساسی کشور در سال ۹۷

فیاض زاهد در پیش بینی خود درباره مسائل اساسی کشور در سال آینده می‌گوید: فکر می‌کنم در حوزه اقتصادی، علی رغم همه انتقاداتی که به دولت وجود دارد، شاهد رشد پنج درصدی اقتصادی خواهیم بود. همچنین اگر حاکمیت بتواند به صورت راهبردی به جمع بندی برای کاهش‌های منطقه‌ای و نقش مثبت‌تر در حوزه‌های بین المللی برسد، می‌تواند از ظرفیت‌های بین المللی بیشتری برای سرمایه گذاری در کشور استفاده کنیم. این خودش به ایجاد ثبات و افزایش امید در کشور منجر خواهد شد.

او ادامه می‌دهد: دولت نیازمند اصلاح رفتار ساختاری خود در حوزه ارز است. تلاطم ارز می‌تواند به تلاطم بازار و معیشت مردم منجر شود. ضمن اینکه به نظر می‌رسد تظاهرات دی ماه باعث شد دولت شهامتش برای حذف گروه‌های بیشتر یارانه بگیران را از دست دهد. در حالی که این تزریق گسترده پول به حساب‌های مردم، نه تنها اثر مثبت اقتصادی نگذاشته است بلکه باعث افزایش فشار‌های اقتصادی در دیگر حوزه‌ها و بنیه اقتصاد ملی کشور شده است.

این تحلیل گر سیاسی با بیان اینکه جریانات سیاسی در سال ۹۷ خود را برای انتخابات مجلس یازدهم آماده خواهند کرد می‌گوید: اگر دولت آقای روحانی نتواند موفقیت خود را در سال آینده به صورت واقعی، نه صرفا مبتنی بر آمارها، نشان دهد، و اگر اصلاح‌طلبانی که لطمه شدیدی به آن‌ها وارد شده است نتوانند مانیفست جدیدی تولید کنند و از توضیح دادن درباره تحولات اجتماعی و سیاسی ماه‌های گذشته عقب بمانند توضیح بدهند، اصلاح طلبان بزرگترین بازنده انتخابات سال ۹۸ خواهند بود.

این استاد جامعه شناسی همچنین معتقد است سال آینده به خاطر برگزاری جام جهانی فوتبال کشور یک نشاط اجتماعی خواهد داشت که اگر تیم ملی عملکرد موفقی داشته باشد، جامعه نشاط قابل ملاحظه‌ای به دست خواهد آورد.