حاصلخیزی خاک به چه قیمتی؟

بنابر تحقیق گروهی از دانشمندان محیط زیست، حاصلخیزی خاک در جهان به اوج خود رسیده است و این موضوع می‌تواند تهدیدی جدی برای منابع جهانی غذا در قرن پیش رو باشد.

به گزارش ایندیپندنت، این دانشمندان عقیده دارند که اکنون تنها راه ممکن برای دفع این تهدید، حفاظت و نگهداری بلندمدت از قابلیت زیست حیاتِ(viability) زمین‌های کشاورزی موجود است.

به گقته این دانش‌پژوهان، فرسایش و تخریب خاک، همراه با از دست رفتن زمین‌های مناسب کشاورزی که به پراکندگی جمعیت در حال رشد شهری می‌انجامد، یکی از مهمترین معضلات بشر در قرن ۲۱ خواهد بود.

بر اساس این گزارش، «انقلاب سبزی» که از نیمه قرن گذشته با تأکید بر افزایش تولید منابع غذایی به واسطه کشاورزی شیمیایی صورت پذیرفت، دیگر قادر نخواهد بود برای حفظ جمعیت رو به رشد این قرن به شیوه گذشته رفتار کند. آنها از این پس باید بر حفاظت و حاصلخیزی خاک تأکید کنند.

بلعیده‌شدن زمین‌های کشاورزی به دست شهرها

بخش عمده‌ای از مولد‌ترین کشتزا‌رهای امروزه با توجه به «اهلی شدن» خاک وحشی آن منطقه از طریق فعالیت‌های مدرن کشاورزی به ارمغان آمده است. با این حال دانشمندان در تحقیقی که در مجله «علوم» منتشر شده درباره نسبت حاصلخیزی در سالیان گذشته به این نتیجه رسیده‌اند که این خاک اهلی‌شده به ندرت کیفیت آذوقه اجدادی گذشته که برآمده از خاک وحشی بودند را داراست.

رونالد آماندسون، استاد برجسته علوم محیط زیست دانشگاه برکلی کالیفرنیا، در اظهارات اخیرخود در این باره گفت:«تلاش برای بهبود مدیریت و حفاظت از خاک اهلی و همچنین نگهداری از بخش‌هایی از انباشته‌های به جامانده از خاک وحشی قدیم، مهم‌ترین چالش پیش روی کشاورزی دراین قرن است.»

بین سال‌های ۱۹۷۰ تا ۲۰۰۰ مناطقی وسیعی از زمین‌های کشاورزی، تقریباً به وسعت کشور دانمارک، شهری شدند. انتظار می‌رود وسعت این زمین‌های کشاورزی که به دست شهرها تصرف شدند، در ۲۰سال آینده به وسعت کشور مغولستان برسند.

دانشمندان می‌گویند بسیاری از زمین‌های کشاورزی به دست شهرها بلعیده خواهد شد.

این دانشمندان محیط زیست می‌گویند: «در حال حاضر مولدترین خاک‌ها مورد سوء استفاده قرارمی‌گیرند، و تقاضا برای تولید موادغذایی بیشتر، یکسره افزایش خواهد یافت.»

دکتر آماندسون یادآورشد، فعالیت‌های کشاورزی در طول اعصار با فرسایش و از بین بردن مواد مغذی خاک باعث شتاب بخشیدن به نابودی خاک شده‌ است.

او اضافه کرد که باید طرز فعالیت‌های خود را تغییر داد و این یکی از تعیین کننده‌‌ترین عوامل برای تولید پایدار و ماندگار خاک، یا در خقیقت لایه حیاتی این کره است.

آماندسون گفت: «از زمانی که انسان، به کشاورزی توسعه داده است، چهره این سیاره را نیز همزمان تغییر داده و چرخه مواد مغذی خاک را یکسره ویران کرده است.»

به گفته این دانشمند محیط زیست «از آنجایی که تغییرات به آرامی اتفاق می‌افتد، و مردم به این دگرگونی‌ها نیزآگاه نیستند، دو یا سه نسل طول خواهد کشید تا تغییرات به ثمر نشیند.»

ظهور کارتل‌های عظیم فسفر

آماندسون خاطرنشان کرد یکی از کلیدی‌ترین تهدیدات برای امنیت غذایی آینده جایگزینی کود مصنوعی به ویژه فسفر و پتاسیم به جای خاک است که در حال حاضر امری است رایج، فسفر و پتاسیمی که از دل سنگ‌ها و مواد معدنی استخراج می‌شوند. برای مثال آمریکا تنها یک یا دو درصد از ذخایر جهانی فسفر را دراختیار دارد و در ۲۰ یا ۳۰ سال آینده این ذخایر به کل تهی می‌شود.

به گفته آماندسون «این مسئله می‌تواند به ابهامات و چالش‌های سیاسی زیادی بیانجامد. به زودی مراکش بزرگترین منبع فسفر در جهان پس از چین خواهد شد. این دو کشور دست به معامله و توافق بزرگی خواهند زد و جهان به زودی شاهد ظهور کارتل عظیمی از فسفر خواهد بود.»

این دانشمند علوم محیط زیست ادامه داد که بسیاری از مواد مصنوعی افزوده شده به خاک‌ها مثل نیتروژن، پس از آبیاری خاک به آلاینده‌های خطرناکی تبدیل می‌شوند. این آلاینده‌ها نیز در مسیر بازیافت دوباره به کاغذ، شیشه، قوطی‌های‌ حلبی و پلاستیک‌های زباله خانگی بدل می‌شوند.

آماندسون گفت: «ما باید مواد مغذی از دست رفته را به زمین بازگردانیم. ما قادر به انجام چنین کاری برای خاک هستیم. ما مهارت بازیافت بسیاری از مواد مغذی را داریم. اما متأسفانه تصمیم‌گیران نهایی همان سیاست‌گزاران هستند.»

آنگونه تحقیقات اخیر دانشمندان درباره به اوج رسیدن حاصلخیزی خاک نشان می‌دهد، بحران محیط‌‌ زیستی اخیر درباره تهدید منابع جهانی غذا، بار دیگر بیش از آنکه یک «مشکل علمی» باشد، یک «معضل اجتماعی» است.